Yunus Emre Bağlamında Türk Dili Felsefesi ve Türkçe Felsefenin Koşulları
Şevki IŞIKLI
Marmara Üniversitesi, İletişim Fakültesi
sevki.isikli@marmara.edu.tr
Öz/Abstract
Türkçe, felsefe dili olabilme potansiyeline sahip bir dildir fakat Türkçede henüz tatmin edici felsefi eserler yazılamamıştır. Bu metinde, Türkçenin potansiyelinin aktüel hale gelmesini engelleyen tarihsel koşullar, yapısal sorunlar ve pedagojik kararsızlıklardan bazıları analiz edilmektedir. Yapısal sorunlardan, yabancı sözcüklerin etkisine açıklık, sentaks açısından özne-yüklem ayrımı, “-dır” kopulasının sabitleyici etkisi, yüklelerin sondan eklemeli yapısı ve eylem odaklılık kastedilmektedir. Tarihsel koşullar ile göçer-sosyoloji, sosyal sınıfların dilsel farklılaşması, İslamlaşma ve Batılılaşma ile ilgili sorunlara gönderme yaparken pedagojik kararsızlıklar ile terimleştirmede kaynak seçimine dair politik yönelimler, çeviri yoluyla felsefe öğretimi politikaları, dilde sadeleşme, Öz Türkçeleşme, Arapçalaşma, İngilizceleşme teşebbüsleri ile kusurlu yerleşik yazma alışkanlıkları kastedilmektedir. Koşullar, sorunlar ve kararsızlıklar Türk dilinde gecikmeye, bölünmeye ve parçalanmalara yol açmış, mükemmelliğe doğru ilerleyen süreçte gelişim kesintiye uğramış, yüksek edebi ve felsefi eserler üretilememiştir. Yunus Emre’nin yalın şiirleri, bu gecikme ve parçalanmaya karşı kendi öz potansiyelini harekete geçirmiş, Türk dilini yetkinliğini tek başına temsil etme gücüne sahip olmuştur. Yunus’un şiirlerinde, Anadolu bilgeliğinin incelikli doğa tasarımı, mistisizm, toplumsal değerler, birlikte yaşama etiği, dindarlık ve insanlığa dair felsefileştirmeye ziyadesiyle açık, çok sayıda motif, tasvir ve unsur içermektedir. Felsefeciler, şiir ve mitoloji gibi edebi eserlerin, gündelik ve profesyonel yaşam pratiklerinin altında yatan fikirleri felsefileştirebilir, sezgi ve kavrayış gücü veren eski sözcükleri tekrar canlandırabilirler, yeni Öz Türkçe sözcükleri daha sık kullanarak onları güçlendirebilirler.
Turkish is a language that has the potential to be a language of philosophy, but satisfactory philosophical works have not yet been written in Turkish. In this text, some of the historical conditions, structural problems and pedagogical indecisions that hinder the actualization of the potential of Turkish language are analyzed. It is referred that structural problems include openness to the influence of foreign words, subject-verb distinction in terms of syntax, the stabilizing effect of the “-dır” copula, the agglutinative structure of the verbs, and action-orientedness. While historical conditions allude to problems related to nomadic-sociology, linguistic differentiation of social classes, Islamization and Westernization; pedagogical indecisions refer to political orientations regarding the selection of sources, policies of teaching philosophy through translation, simplification of the language, Self-Turkishization, Arabicization, Englishization attemps and imperfect built-in typing habits. Conditions, problems and indecisions caused delay, division and fragmentation in the Turkish language, the progress towards perfection was interrupted, hence high literary and philosophical works could not be produced. Yunus Emre’s plain poems activated his own potential against this delay and fragmentation, and had the power to represent the competence of the Turkish language alone. Yunus’s poems contain many motifs, descriptions and elements that are highly open to philosophizing about Anatolian wisdom’s intricate nature design, mysticism, social values, ethics of co-existence, religiosity and humanity. Philosophers can philosophize the daily and professional life practices of literary works such as poetry and mythology, revive old words that give intuition and insight, and strengthen them by using new Turkish words more frequently.
Kaynakça/References
- Akarsu, B. (2001). Felsefe Dili Olarak Türkçe. (B. Çotusöken), Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Öğretim ve Araştırma Alanı Olarak Felsefe içinde.
- Banguoğlu, T. (1990). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Bardakçı, M. (2014, 12 29). Bu yazıyı ağır ağır okuyun, yoksa nefesiniz tıkanabilir! HaberTurk.com: https://www.haberturk.com/yazarlar/murat-bardakci/1024450-bu-yaziyi-agir-agir-okuyun-yoksa-nefesiniz-tikanabilir adresinden alındı.
- Bardakçı, M. (2018, 09 26). Ağaçkakan “Felsefe Türkçesi”ni işitecek olsa hasedinden çatır çatır çatlar! HaberTurk.com: https://www.haberturk.com/yazarlar/murat-bardakci/2155621-agackakan-felsefe-turkcesini-isitecek-olsa-hasedinden-catir-catir-catlar adresinden alındı.
- Cündioğlu, D. (2002, Ekim 06). Edebiyat’ta evet, Felsefe’de hayır! Yeni Şafak: https://www.yenisafak.com/arsiv/2002/ekim/06/dcundioglu.html adresinden alındı.
- Dağ, A. (2020). Modernleşme Ekseninde Türk Düşüncesi. İstanbul: BüyüyenAy Yayınları. Doğrucan, M. F. (2020). Medeniyet Dili Olarak Türkçe. İzmir: Altınordu Yayınları.
- Gürsoy, K. (2006). Bir Felsefe Geleneğimiz Var mı? İstanbul: Etkileşim Yayınları.
- Gökalp, Z. (2014). Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak. İstanbul: Ötüken Yayınları.
- Gökalp, Z. (2019). Türkçülüğün Esasları. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
- Hacı Bektaş (1990). Makalat. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Has Hacip, Y. (2009). Kutadgu Bilig. İstanbul: Morpa Yayınları.
- Işıklı, Ş. (2012). Kuantum Felsefesi: Postmodern Bilimin Doğuşu. Ankara: Birleşik Kitapevi.
- Işıklı, Ş. (2019). Hayvan Hakları Felsefesinin Başlangıç Koşulları. ISophos: Uluslararası Bilişim, Teknoloji ve Felsefe Dergisi, (2), 165-181
- Koçak, İ. (2021, Eylül 20). İzdüşünce: 2500-2533 https://izdusunce.blogspot.com/2018/10/2500-2533.html adresinden 29.09.2021 tarihinde alındı.
- Merçil, E. (2000). Türkiye Selçukluları Devrinde Türkçe’nin Resm” Dil Olmasını Kim Kabul Etti? Belleten, LXIV(Nisan), 051-058.
- Özçelik, M. (2021, Eylül). Turan Oflazoğlu’nun Gözüyle Yunus Emre. Türk Dili(837), 37-43.
- Porzig, V. (1990). Dil Denen Mucize. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları
- Samet, M. (2018). Bulanık Düşünen Deha: Lotfi A. Zadeh. (Çeviren Şevki Işıklı, Babek Kurbanov). İstanbul: Sophos Yayınları.
- Tatçı, M. (2019). Yunus Emre’nin Gönül Çocuğu: Bursalı Aşık Yunus. İstanbul: H Yayınları.
- TCF. (2021, 09 10). Yunus Emre’s Philosophy. Turkish Culture Foundation (TCF): http://www.turkishculture.org/philosophers/yunus-emre/yunus-emres-humanism-270.htm adresinden alındı.
- TDV İslam Ansiklopedisi (2021, 09 10). Ebussuud Efendi. Türkiye Diyanet Vakfı: https://islamansiklopedisi.org.tr/ebussuud-efendi adresinden alındı.
- Yağmur, Ö. (2018). Georgius De Hungarian’nın Gotik Harflerle Aktardığı I?ki Yunus Şiiri (148-1481) Üzerine Notlar. Dil Araştırmaları (Bahar), ss.79-93.
- Yavuz, H. (2021, 09 07). Türk Dili ve Felsefe. Ay Mavisi: https://www.aymavisi.org/ adresinden alındı.
- Yunus Emre (2012). Yunus Emre Divan’ı (Seçmeler) (Haz. Mustafa Tatçı), Ankara: DİB Yayınları.